ปพฺพวาโต โหตีติ ปพฺเพ ปพฺเพ วาโต วิชฺฌติฯ โลหิตํ โมเจตุนฺติ สตฺถเกน โลหิตํ โมเจตุํฯ ปชฺชํ อภิสงฺขริตุนฺติ เยน ผาลิตปาทา ปากติกา โหนฺติ; ตํ นาฬิเกราทีสุ นานาเภสชฺชานิ ปกฺขิปิตฺวา ปชฺชํ อภิสงฺขริตุํ; ปาทานํ สปฺปายเภสชฺชํ ปจิตุนฺติ อตฺโถฯ ติลกกฺเกน อตฺโถติ ปิฏฺเฐหิ ติเลหิ อตฺโถฯ กพฬิกนฺติ วณมุเข สตฺตุปิณฺฑํ ปกฺขิปิตุํฯ สาสปกุฑฺเฑนาติ สาสปปิฏฺเฐนฯ วฑฺฒมํสนฺติ อธิกมํสํ อาณิ วิย อุฏฺฐหติฯ โลณสกฺขริกาย ฉินฺทิตุนฺติ ขุเรน ฉินฺทิตุํฯ วิกาสิกนฺติ เตลรุนฺธนปิโลติกํฯ สพฺพํ วณปฏิกมฺมนฺติ ยํกิญฺจิ วณปริกมฺมํ นาม อตฺถิ; สพฺพํ อนุชานามีติ อตฺโถฯ

[268] สามํ คเหตฺวาติ อิทํ น เกวลํ สปฺปทฏฺฐสฺเสว, อญฺญสฺมิมฺปิ ทฏฺฐวิเส สติ สามํ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํ; อญฺเญสุ ปน การเณสุ ปฏิคฺคหิตเมว วฏฺฏติฯ กโต น ปุน ปฏิคฺคเหตพฺโพติ สเจ ภูมิปฺปตฺโต, ปฏิคฺคเหตพฺโพ; อปฺปตฺตํ ปน คเหตุํ วฏฺฏติฯ

[269] ฆรทินฺนกาพาโธติ วสีกรณปานกสมุฏฺฐิตโรโคฯ สีตาโลฬินฺติ นงฺคเลน กสนฺตสฺส ผาเล ลคฺคมตฺติกํ อุทเกน อาโลเฬตฺวา ปาเยตุํ อนุชานามีติ อตฺโถฯ

ทุฏฺฐคหณิโกติ วิปนฺนคหณิโก; กิจฺเฉน อุจฺจาโร นิกฺขมตีติ อตฺโถฯ อามิสขารนฺติ สุกฺโขทนํ ฌาเปตฺวา ตาย ฉาริกาย ปคฺฆริตํ ขาโรทกํฯ มุตฺตหรีตกนฺติ โคมุตฺตปริภาวิตํ หรีตกํฯ อภิสนฺนกาโยติ อุสฺสนฺนโทสกาโยฯ อจฺฉกญฺชิยนฺติ ตณฺฑุโลทกมณฺโฑฯ อกฏยุสนฺติ อสินิทฺโธ มุคฺคปจิตปานีโยฯ กฏากฏนฺติ โสว โธตสินิทฺโธฯ ปฏิจฺฉาทนีเยนาติ มํสรเสนฯ

คุฬาทิอนุชานนกถา

[272] สเจ ภิกฺขเว ปกฺกาปิ มุคฺคา ชายนฺตีติ ปกฺกา มุคฺคา สเจปิ ชายนฺติ, ยถาสุขํ ปริภุญฺชิตพฺพาฯ ปกฺกตฺตา หิ เต กปฺปิยา เอวฯ

[274] อนฺโตวุตฺถนฺติ อกปฺปิยกุฏิยํ วุตฺถํฯ สามํ ปกฺกนฺติ เอตฺถ ยํกิญฺจิ อามิสํ ภิกฺขุโน ปจิตุํ น วฏฺฏติฯ สเจปิสฺส อุณฺหยาคุยา สุลสิปณฺณานิ วา สิงฺคิเวรํ วา โลณํ วา ปกฺขิปนฺติ, ตมฺปิ จาเลตุํ น วฏฺฏติ, ‘‘ยาคุํ นิพฺพาเปมี’’ติ ปน จาเลตุํ วฏฺฏติฯ อุตฺตณฺฑุลภตฺตํ ลภิตฺวาปิ ปิทหิตุํ น วฏฺฏติฯ สเจ ปน มนุสฺสา ปิทหิตฺวาว เทนฺติ, วฏฺฏติ; ‘‘ภตฺตํ วา มา นิพฺพายตู’’ติ ปิทหิตุํ วฏฺฏติฯ ขีรตกฺกาทีสุ ปน สกิํ กุถิเตสุ อคฺคิํ ทาตุํ วฏฺฏติ, ปุนปากสฺส อนุญฺญาตตฺตาฯ อุกฺกปิณฺฑกาปิ ขาทนฺตีติ พิฬามูสิกโคธามงฺคุสา ขาทนฺติฯ ทมกาติ วิฆาสาทาฯ

[276] ตโต นีหฏนฺติ ยตฺถ นิมนฺติตา ภุญฺชนฺติ, ตโต นีหฏํฯ

[278] วนฏฺฐํ โปกฺขรฏฺฐนฺติ วเน เจว ปทุมินิคจฺเฉ จ ชาตํฯ อพีชนฺติ ตรุณผลํ, ยสฺส พีชํ น องฺกุรํ ชเนติฯ นิพฺพฏฺฏพีชนฺติ พีชํ นิพฺพฏฺเฏตฺวา อปเนตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพกํ อมฺพปนสาทิฯ

[279] ทุโรปโย วโณติ ทุกฺเขน รุหติ, ทุกฺเขน ปากติโก โหตีติ อตฺโถฯ ทุปฺปริหารํ สตฺถนฺติ สมฺพาเธ ทุกฺเขน สตฺถํ ปริหเรยฺยํฯ สตฺถกมฺมํ วา วตฺถิกมฺมํ วาติ ยถาปริจฺฉินฺเน โอกาเส เยน เกนจิ สตฺเถน วา สูจิยา วา กณฺฏเกน วา สตฺติกาย วา ปาสาณสกฺขลิกาย วา นเขน วา ฉินฺทนํ วา ผาลนํ วา วิชฺฌนํ วา เลขนํ วา น กาตพฺพํ; สพฺพญฺเหตํ สตฺถกมฺมเมว โหติฯ เยน เกนจิ ปน จมฺเมน วา วตฺเถน วา วตฺถิปีฬนมฺปิ น กาตพฺพํ; สพฺพญฺเหตํ วตฺถิกมฺมเมว โหติฯ เอตฺถ จ สมฺพาธสฺส สามนฺตา ทฺวงฺคุลาติ อิทํ สตฺถกมฺมํเยว สนฺธาย วุตฺตํฯ วตฺถิกมฺมํ ปน สมฺพาเธเยว ปฏิกฺขิตฺตํฯ ตตฺถ ปน ขารํ อาทาตุํ เยน เกนจิ รชฺชุเกน วา พนฺธิตุํ วฏฺฏติฯ ยทิ เตน ฉิชฺชติ, สุจฺฉินฺนํฯ อณฺฑวุฑฺฒิโรเคปิ สตฺถกมฺมํ น วฏฺฏติ, ตสฺมา อณฺฑํ ผาเลตฺวา พีชานิ อุทฺธริตฺวา ‘‘อโรคํ กริสฺสามี’’ติ น กตฺตพฺพํฯ อคฺคิตาปนเภสชฺชาลิมฺปเนสุ ปน ปฏิกฺเขโป นตฺถิฯ วจฺจมคฺเค เภสชฺชมกฺขิตา อาทานวฏฺฏิ วา เวฬุนาฬิกา วา วฏฺฏติ, ยาย ขารกมฺมํ วา กโรนฺติ, เตลํ วา ปเวเสนฺติฯ

[280] ปวตฺตมํสนฺติ มตสฺส มํสํฯ มาฆาโตติ ตํ ทิวสํ น ลพฺภา เกนจิ กิญฺจิ ชีวิตา โวโรเปตุํฯ โปตฺถนิกนฺติ มํสจฺเฉทนสตฺถกํ วุจฺจติฯ กิมฺปิมายาติ กิมฺปิ อิมายฯ น ภควา อุสฺสหตีติ น ภควา สกฺโกติฯ ยตฺร หิ นามาติ ยสฺมา นามฯ ปฏิเวกฺขีติ วีมํสิ; ปฏิปุจฺฉีติ วุตฺตํ โหติฯ อปฺปฏิเวกฺขิตฺวาติ อปฺปฏิปุจฺฉิตฺวาฯ สเจ ปน อสุกมํสนฺติ ชานาติ, ปฏิปุจฺฉนกิจฺจํ นตฺถิ, อชานนฺเตน ปน ปุจฺฉิตฺวาว ขาทิตพฺพํฯ

หตฺถิมํสาทิปฏิกฺเขปกถา

[281] สุนขมํสนฺติ เอตฺถ อรญฺญโกกา นาม สุนขสทิสา โหนฺติ, เตสํ มํสํ วฏฺฏติฯ โย ปน คามสุนขิยา วา โกเกน โกกสุนขิยา วา คามสุนเขน สํโยคา อุปฺปนฺโน, ตสฺส มํสํ น วฏฺฏติ, โส หิ อุภยํ ภชตีติฯ อหิมํสนฺติ กสฺสจิ อปาทกสฺส ทีฆชาติกสฺส มํสํ น วฏฺฏติฯ สีหมํสาทีนิ ปากฏาเนวฯ

เอตฺถ จ มนุสฺสมํสํ สชาติตาย ปฏิกฺขิตฺตํ, หตฺถิอสฺสมํสํ ราชงฺคตาย, สุนขมํสญฺจ อหิมํสญฺจ ปฏิกูลตาย, สีหมํสาทีนิ ปญฺจ อตฺตโน อนุปทฺทวตฺถายาติฯ อิเมสํ มนุสฺสาทีนํ ทสนฺนํ มํสมฺปิ อฏฺฐิปิ โลหิตมฺปิ จมฺมมฺปิ โลมมฺปิ สพฺพํ น วฏฺฏติ, ยํกิญฺจิ ญตฺวา วา อญตฺวา วา ขาทนฺตสฺส อาปตฺติเยวฯ ยทา ชานาติ, ตทา เทเสตพฺพาฯ ‘‘อปุจฺฉิตฺวา ขาทิสฺสามี’’ติ คณฺหโต ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, ‘‘ปุจฺฉิตฺวา ขาทิสฺสามี’’ติ คณฺหโต อนาปตฺติฯ อุทฺทิสฺส กตํ ปน ชานิตฺวา ขาทนฺตสฺเสว อาปตฺติ, ปจฺฉา ชานนฺโต อาปตฺติยา น กาเรตพฺโพติฯ

ยาคุมธุโคฬกาทิกถา

[282] เอกตฺตโกติ เอกโก, นตฺถิ เม ทุติโยติ อตฺโถฯ ปหูตํ ยาคุญฺจ มธุโคฬกญฺจ ปฏิยาทาเปตฺวาติ โส กิร สตสหสฺสํ วยํ กตฺวา ปฏิยาทาเปสิฯ อนุโมทนาคาถาปริโยสาเน ‘‘ปตฺถยตํ อิจฺฉต’’นฺติ ปทานํ ‘‘อลเมว ทาตุ’’นฺติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ สเจ ปน ‘‘ปตฺถยตา อิจฺฉตา’’ติ ปาโฐ อตฺถิ, โสเยว คเหตพฺโพฯ

[283] โภชฺชยาคุนฺติ ยา ปวารณํ ชเนติฯ ยทคฺเคนาติ ยํ อาทิํ กตฺวาฯ สคฺคา เต อารทฺธาติ สคฺคนิพฺพตฺตกปุญฺญํ อุปจิตนฺติ อตฺโถฯ